ANTRENMAN PLANLAMASI VE DÖNEMLEMESİ

ANTRENMAN PLANLAMASI:

—Planlamanın Genel İlkeleri

—Antrenman Planı Türleri

—Uzun Süreli Antrenman Planlaması

—Dört Yıllık Plan (Olimpik Plan)

—Yıllık Plan

—Birim Antrenman Planı

ANTRENMANIN DÖNEMLENMESİ:

—Yıllık Döngü

—Yıllık Antrenman Yapısı Üzerine İlkesel Yeni Yaklaşımlar

—Yüklenmeye Uzun Sürede Uyum

—Dönemlemede Çeşitlemeler

ANTRENMAN PLANLAMASI

Karmaşık bir yapı olan antrenmanın amaçlarına ulaşmasını garantilemek için iyi bir şekilde planlanmış olması gerekmektedir.

Antrenman planlaması, düşünsel yönü ağır basan oldukça soyut bir kavramdır, ancak sporsal verimi yönlendirebilmenin temel aracıdır.

ANTRENMAN PLANLARININ OLUŞTURULMASI

•         Antrenman planlarının oluşturulmasında, amaçların ortaya konulması belirleyici olur ve sorunların çözülmesinde şu konular göz önünde bulundurulur :

•         Plan süresinin, amaçlarının ve içeriklerinin belirlenmesi,

•         Planın her dönemi için (hazırlık-müsabaka-geçiş) ara amaçların belirlenmesi,

•         Her görevin yerine getirilişi için antrenman içeriklerinin planlanması,

•         Müsabaka takvimi ve test tarihlerinin belirlenmesi.

Antrenman sürecinin yapılandırılmasında asıl sorun ; hangi antrenman bileşeninin hangi sırayla ve hangi yüklenme yoğunluğuyla uygulamalı ki, uygun verim artışı sağlansın?

Bunun için planlama ilkelerinin bilinmesi gereklidir :

PLANLAMANIN GENEL İLKELERİ:

1 – Antrenman uzun süreli bir süreç olarak ele alınmalıdır,

2 – Temel antrenman konusu belirlenmeli,

 3 – Döngülerde düzenli verim kontrolü yapılmalı.

Ayrıca antrenman türleri kapsam ve sürelerine göre plan sınıflaması literatürde sık görülmektedir.

Buna göre :

—Uzun Süreli (Perspektif) plan

 —Dört Yıllık (Olimpik dönem) plan

 —Yıllık plan (makro döngü)

 —Aylık plan (mezo döngü)

—Haftalık plan (mikro döngü)

—Birim antrenman planı(ünite)

Uzun Süreli Antrenman Planlaması :

—Uzun süreli antrenman planlaması; birçok yılı kapsayan ve bir sistem içerisinde oluşturulan antrenman sürecidir.

—Önceleri genel geliştirici, sonraki antrenman basamaklarında artan bir şekilde spor dalına özgü çalışmalarla sporsal verim geliştirmeyi amaçlar.

--Uzun süreli planlama yetenek seçiminden başlayıp, üst düzey yarışmacı oluncaya kadar geçen 8-12 yılı kapsayabilecek kadar geniş düşünülmelidir.

—Kişinin spor yaşantısı boyunca fiziksel ve psikolojik gelişim nitelikleri sık sık değişir.

--Erkekler 20-30 yaşları arası, bayanlar ise erkeklerinkinden 3-5 yıl daha önce uygun verimlilik düzeyine ulaşırlar.

--Ancak bu dönem spor türüne farklılık gösterir, örneğin :

--Sürat ve çabukluk gerektiren sporlarda en iyi verime 20-24 yaşları arasında ulaşılırken,

—Dayanıklılık ve kuvvet gerektiren sporlarda en yüksek verime 30’lu yaşlarda erişilir.

—Diğer yandan başarının beceriye daha çok bağlı olduğu sporlarda uygun verim yaşı daha da düşer (jimnastik16-18yaş, buz pateni16-20yaş vb.)

-Uzun süreli bir plan hazırlanırken belirtilen bu üst düzey verimlilik yaşlarından 8-10 yıl geriye gidilerek planlama ve uygulamalara başlanmalıdır.

Martin’e göre; optimal verim gelişimi,

—Çok yönlü temel eğitim +

—Spor türüne özgü temelin kazandırılması +

—Sistematik bir şekilde kondisyonel verim yeteneği oluşturmak +

—Verimi istikrarlı hale getirmek ile mümkündür.

Planlamada yapılan en önemli hata;

 ***Branşa özgü çalışmalara erken geçmektir. Bu durum sporcunun üst düzey performans çağındaki zirve verimini sınırlar.

***Erken yaşlarda sporsal verimdeki gelişim durmasına bağlı olarak sporu bırakma durumları ortaya çıkar.

DÖRT YILLIK PLAN

Olimpik plan ya da dört yıllık plan, kişinin uzun süreli planının bir parçası olarak kabul edilebilir.

Her dört yılda bir düzenlenen olimpiyat programına katılan sporcular için özel bir planlamayı gerektirir.

DÖRT YILLIK PLANLAMANIN SINIFLANDIRILMASI

İki yönetimsel yaklaşım vardır :

Birincisi;

 Bütün antrenman bileşenlerinin her yıl adım adım yükseldiği döngülerden oluşur.

İkincisi;

Yıllık periyotların dalgalı bir şekilde yükseldiği yaklaşımdır.

DÖRT YILLIK PLANLAMANIN İÇERİĞİ

Planı oluşturan her dört yıl için ayrı ayrı amaçlar karşılaştırılır. Bu amaçların aşamaları yıldan yıla değişim gösterir.

Örneğin; fiziksel hazırlık göz önüne alınırsa, öncelikle genel fiziksel hazırlık ve aerobik dayanıklılık vurgulanırken, dördüncü yılın sonlarına doğru, çok yönlü fiziksel hazırlık ve anaerobik dayanıklılık ağırlık kazanır.

YILLIK PLAN

Yıllık plan sporcunun yıl boyu geçtiği basamakları içerir.

 Bunlar: 

—Hazırlık Devresi,

— Müsabaka Devresi,

— Geçiş Devresi.

Yıllık plan, yıl boyunca istenilen form düzeylerine ulaşılabilmesi için antrenmana rehberlik eder. Bireysel farklılıklar, amaçların yapısı, spor branşının bileşenleri planda esnekliğe sebep olabilecek unsurlardan birkaç tanesidir.

Matwejew yaptığı gözlemde, büyük organizasyonlara katılan sporcuların ancak % 15 – 25 inin istenilen tarihte kendi en iyi derecelerine erişebildiğini saptamış.

Bu problemin sebepleri neler olabilir?

Yetersiz içerik değişikliği,

•         Sporcuların farklı yenilenme süreleri,

•         Aşırı yüklenme – yetersiz yüklenme.

•         Bahsedilen bu değişiklikler ve hatalar, deneyimsiz sporcularla çalışılacak ise büyük önem taşır.

•         Deneyimli sporcular bu tip problemler ile karşılaşıldığında, antrenörlerine geribildirimler vererek yardımcı olabilirler.

BİRİM ANTRENMAN PLANI

Süre olarak en kısa antrenman dilimidir. Ancak branşa ve amaca göre de bu süre değişim gösterir.

Birim antrenman yapı bakımından; hazırlık, asıl ve bitiriş bölümleri olarak 3 bölüme ayrılır. 

1-Hazırlık Bölümü :

Hazırlık bölümü, giriş ve ısınma olarak kendi içinde de ikiye ayrılır.

A-GİRİŞ: Bütün birim antrenmanlar sporcuların toplanması ve antrenör tarafından plan amaçlarının açıklanması ile başlar.

B-ISINMA: Organizmayı yapılacak olan çalışmaya hazırlama amacına uygun olarak seçilmeli ve düzenlenmelidir.

2-Asıl Bölüm :

Birim antrenmanın amaçları asıl bölümde gerçekleştirilir. Yeterli bir ısınmayı takiben, beceriler ve taktik bileşenler öğrenilmeye, kondisyonel motorik özellikler geliştirilmeye çalışılır. 

Mücadele sporlarında tekniğin ve belirli kondisyonel motorik özelliklerin birlikte geliştirildiği paralel yüklenmeleri içeren antrenmanlar tercih edilmelidir.

Ancak:

Daha az deneyimli sporcular için Korobov antrenman içeriğinin şu sırayla gerçekleştirilmesini önerir :

1. Önce teknik ve taktik öğretilere yönelik,
2. Sürat ve koordinasyon,
3. Kuvvet çalışmaları,
4. Dayanıklılık gelişimine yönelik çalışma.

Bunun yanında Weineck’e göre bu sıralama

1. Koordinasyon alıştırmaları,

2. Sürat

3. Çabuk kuvvet ve maksimal kuvvet

4. Süratte devamlılık

5. Dayanıklılık çalışmaları.

3-Bitiriş Bölümü :

Esas bölümde yapılan yorucu çalışmadan sonra, sporcunun ilk baştaki biyolojik ve psikolojik durumuna dönebilmesi için, yüklenmenin giderek azaltılması önerilir.

Bunun nedeni; “regenerasyon” un gereklerinden geçer.

Ne yazık ki: birçok antrenör ve sporcu antrenmanın bu bölümünü pek dikkate almazlar. Esas devreden sonra duşa gönderilen sporcuda  toparlanma sürecinin uygun                           gelişimi engellenmiş olunur.

Birim Antrenmanın Her Bölümüne Düşen Süre :

Ortalama birim antrenman süresi 120 dk.dır. Buna göre:

Giriş	5 dk
Isınma	30 dk
Ana Bölüm	75 dk
Bitiriş	10 dk

Birim Antrenmanın Yoğunluğu :

Birim antrenmanın yoğunluğunu belirleyen unsurlar amaçlar ve içeriktir.

ANTRENMAN PERİYOTLAMASI

Bir yıllık plan içeriğinin ve yöntemlerinin zamansal planlamasıdır.

Sporcunun istenilen zamanda, istenilen düzeyde sporsal verime erişebilmesini ve çalışmalarda sürekliliğin sağlanmasını amaçlar.

Dönemleme, bir yılı daha küçük dönemlere, bu dönemleri de daha küçük evrelere ayırmak demektir. Dönemler ve evreler aşağıdaki gibi sistemleştirilmiştir:

Hazırlık Dönemi      ---------------    Büyük Döngü

Müsabaka Dönemi  ---------------  Küçük Döngü

Geçiş Dönemi             ----------------Birim Antrenman Döngüsü

         

Olarak üç ana bölüme ayrılır                      Olarak üç evrede incelenir

DÖNEMLERE AYIRMA

--Dönemleme için antrenman yılının bölümlere ayrılmasında farklı 3 amaç göz önünde bulundurulur:

—Amaca uygun verim elde edilmesi için, sporcunun gerekli hazırlığı yapmasına olanak vermek,

—Sporcuyu müsabaka dönemi için zihinsel ve psikolojik yönden hazırlamak,

—Sporcunun müsabaka şartlarında müsabakalara hazırlanmasını sağlamak.

YILLIK DÖNGÜ

Matwejew  (1972) üst düzey sportif formun sürekli aynı düzeyde tutulamayacağından yola çıkarak, biyolojik uyum yasaları nedeniyle yıllık formun arka arkaya üç evrede kazanılabileceğini savunmuştur.

Bir yıllık antrenman  süreci; sporsal verimin kazanılması, korunması ve kaybedilmesi evrelerine benzer olarak hazırlık, müsabaka ve geçiş dönemlerine ayrılır.

Dönem	Evre	Amaç	Yüklenme / İçerik
Hazırlık	1.Evre	Sporsal formun temel yapısının gelişmesi; organizmanın kapasitesinin yükseltilmesi, genel gelişim	Yüklenme yoğunluğunun ve kapsamının yükseltilmesi. Çok az özel antrenman.
	2.Evre	Branşa özgü eğitim ve sporsal formunun özel geliştirici ögelerinin gelişmesi, müsabaka hazırlığının oluşturulması
Müsabaka		Sporsal formunun güncelleştirilmesi; müsabaka veriminin gelişimi, sporsal formun elde edilmesi	Yüklenme yoğunluğunun artması ve antrenman kapsamının azalması. (bu aşamada genel geliştirici alıştırmaların oranı azalır)
Geçiş		Rejenerasyon amaçlanır, formal bir antrenman yok, yüklenme düzeyi düşük tutulmaya çalışılır, kazanılmış değerlerin korunması amaçlanır.	Az antrenman yoğunluğu ve    orta derecede kapsam. Branşa özgü antrenmanlar kaldırılır ve genel geliştirici örnekler işlenir.

Matwejew’e göre yıllık antrenman döngüsü evrelerinin amaç ve içeriği (mod. Harre 1979

Hazırlık Dönemi

Yıllık dönem içerisinde en uzun bölümdür. Tek müsabaka dönemli periyotlama da 4 aylık süreyi kapsar. İki ya da üç uçlu periyotlama da ise  5 – 6 ayı bulur. Hazırlık döneminde süre gibi kapsam da geniş tutulmalıdır.  

İki aşamada uygulanması doğru olacaktır. Bunlar :

— Genel hazırlık evresi

— Özel hazırlık evresi’dir. (kapsam farkı)

Müsabaka Dönemi

Bu süreçte; sporcu uzun hazırlık antrenmanları sürecinde kazandığı fiziksel beceri ve özellikleri, spor teknik becerilerini ve taktik bilgilerini, yaklaşmakta olan önemli müsabakalar üzerine yoğunlaşarak kullanmaya hazırlanır.

Sporcu bu hazırlıklarını müsabaka ortamının iklimini, organizasyon koşullarını göz önünde bulundurarak hazırlıklarını yapar.

Lehnert’e göre bu dönemin içeriği – kapsamı – süresi şunlara bağlıdır :

Müsabakanın derecesi ve karakteri,

Müsabaka yerinin coğrafi koşulları,

Müsabakaların ne kadar süreceği,

Sporcunun müsabakalara olan deneyimi,

Müsabaka döneminde sporsal verimin şekillenmesi :

Bu dönüşüm döneminin süresi; antrenman uyaranlarının karakterine, yüklenmelerin sporcu üzerinde yarattığı etkiye göre değişir.

- Yüklenme bileşenleri sporcu organizmasında genel gelişime ve çok yönlü etkiler kazandırmaya yönelik ise, uzun bir dönüşüm süresi verilir.

- Yüklenme bileşenleri spor türüne özgü bir verim türünü geliştirmeye yönelik ise, dönüşüm daha kısa sürede gerçekleşir.

Yüksek verim amaçlı hazırlık müsabakalarının, sporcuyu  erken forma sokmak gibi bir risk taşıdığı da unutulmamalıdır.

Bu durum psikolojik yönden ve antrenmanın planlı şekilde uygulanması yönünden rahatsız edicidir.

Sporcuyu müsabakada başarılı kılmak, sonraki antrenmanlara yoğunlaştırmak ve motive etmek için bazı ilkeler göz önünde bulundurulmalıdır.

Bunlar Harre’ye göre

— Olumlu müsabaka anlayışı oluşturulmalı,

— Taktik bir anlayış erken zamanda belirlenir,

— Müsabaka tesis ve ortamı hakkında bilgi alımı,

— Uzun süre alışılmadık meteorolojik koşullardaki değişiklikler takip edilmeli ve bu tür koşullarda (nem, rüzgar, sıcaklık) antrenman yapılmalı.

— Müsabaka kuralları hakkında bilgi alınmalı,

— Müsabakaya yalnız fiziksel değil, psikolojik hazırlıklarda yapılmalı.

Geçiş Dönemi

Sporcu bir önceki dönemin (müsabaka) yorgunluğunu tamamen atmadan yeni bir hazırlık dönemine başlamamalıdır.

Aksi takdirde yeni hazırlık döneminde verilecek olan yüklenmeler oldukça sınırlı olsa bile, bir takım fizyolojik uyum sorunları hızla ortaya çıkacak, sakatlıklar ortaya çıkacak ve belki de yavaş gelişimden kaynaklanan hayal kırıklığı bir sonraki döneme kadar uzanarak sporcuyu olumsuz etkileyecek.

Geçiş dönemi tüm yüklenmelerin azaltıldığı ve genel antrenmanın ön plana çıktığı önemli psikolojik ve fiziksel rahatlamayı, hoşça vakit geçirmeye yönelik içerikli planlamadır.

Yalnız her ne olursa olsun bu dönem pasif olarak geçirileceği anlamı çıkarılmamalıdır.

Özet olarak; yıllık döngünün son ve en kısa döneminde,

Sakatlıkların tedavisi,

Fizyolojik ve psikolojik açıdan toparlanma,

Becerilerin muhafaza edilmesi amaçlanır.

Bu devrede organizmanın gücünü sıfıra düşürme yanlışına girersek, hazırlık çalışmalarında bu boşluğu doldurmak çok zor olacaktır.

DÖNEMLEMEDE ÇEŞİTLEMELER

Klasik antrenman dönemleme kavramı Werchoshanskij  tarafından 1982 – 1984’de geliştirildi. Bu çalışmaları temel olarak iki başlıkta ele almak mümkündür.

Birincisi, “Blok Antrenman” kavramı.

Diğeri ise, “Yüklenme arasında sıçramalı değişiklik” kavramıdır.

1- Blok Antrenman

Blok antrenman yıllık antrenman planlaması içerisinde belirlenen amaca ulaşmak için uygulanan, 1 – 3 haftalık süreyi içeren ve belirli konularda yoğunlaşan antrenman dönemleridir.

Antrenmanın blok yapısı kavramında “sporcunun en zayıf olduğu konuda en uygun düzeye getirilmesi” düşüncesi bulunur.

Blok Antrenman Örneği :

1. Kuvvet antrenmanına yoğunlaştırılmış güç geliştirici antrenmanlar
2. Dayanıklılığa yoğunlaşma
3. Teknik taktik ağırlıklı müsabaka karakterli
4. Formu iyileştirme ve korumaya yönelik

Werchoshanskij’e göre antrenmanın blok yapısı için temel kural

“Uzun hazırlık döneminde organizmanın enerji kaynakları ne kadar yoğun şekilde tüketilirse, onu takip eden yenilenme evresi o kadar uzun süreli ve işlevsel düzeyin korunmasına izin vermeli.”

2- Yüklenme kapsamında sıçramalı değişiklik:

Mikro döngüler arasındaki geçişler için, döngülerin kapsamında birtakım ayarlama ve değişiklikleri temel alan yaklaşımdır.

Blok yüklenme gibi düşünülmelidir, blokların arasındaki bağlantıyı kuran yaklaşım olarak bilinmelidir.

Blokları mezo döngüler olarak düşünün ve mezo döngüler arasında hazırlık ya da devamlılık anlamında ilişkiler bulunması gerektiğini bilin.

Bir jimnastik antrenörü bir mezo döngüde sporcusuna oldukça büyük kuvvet gerektiren teknik bir ögeyi öğretmeyi planlıyorsa,

bir önceki mezo döngüdeki planları arasında öncelikli çalışan kas gruplarını güçlendirmeye yönelik çalışmalar kullanmak zorundadır.

Sonraki yapılacak iş, en uygun antrenman yönteminin seçilip uygulanmasıdır.

Her antrenman evresinde olduğu gibi mezo döngünün sonunda antrenör amaçlara ulaşılıp ulaşılmadığını araştırmalıdır.

Son olarak araştırma sonuçlarını sonraki mezo döngüler için amaç oluşturmada etkin olarak kullanmalıdır. 

Yrd.Doç.Dr.

Ali GÜREŞ